Dlaczego uważam, że rozwód w wypadku cudzołóstwa powinien być dopuszczalny?

Przez wiele lat, jako rzymski katolik, uznawałem małżeństwo pobłogosławione w kościele za nierozerwalne z jakiegokolwiek powodu, mimo że kilku moich bliskich krewnych się rozwiodło. Wszak Jezus rzekł: „A Ja wam powiadam: Każdy, kto oddala swoją żonę – poza wypadkiem nierządu – naraża ją na cudzołóstwo; a kto by oddaloną wziął za żonę, popełnia cudzołóstwo” (Mt 19,9). O. Walenty Prokulski TJ tak skomentował te słowa: „Ze wszystkich trzech Ewangelii synoptycznych wynika jasno i niedwuznacznie, że Jezus przywrócił pierwotną nierozerwalność małżeństwa i nie pozwolił na żadne rozwody (Mt 19,6-9; Mk 10,2-12; Łk 16,18; por. 1 Kor 7,10n). Wyjątek, o którym jest mowa tu i w 19,9, należy prawdopodobnie tak rozumieć, że chodzi nie o ważnie, legalnie zawarte małżeństwo. Współżycie zaś pozamałżeńskie dwóch osób jest zawsze nierządem. Użyty tu termin gr. gyne oznacza i żonę, i kobietę w ogóle. Tylko Mt bierze pod uwagę dyskusje rabinackie” [1].

Oryginał grecki Ewangelii wg św. Mateusza zawiera wyrażenie ἐπί πορνείᾳ („epi porneia”), które można tłumaczyć na polski jako „w razie (wypadku) nierządu” bądź „w razie (wypadku) cudzołóstwa” bądź „w razie (wypadku) prostytucji” [2]. Z tego powodu wielu teologów protestanckich i prawosławnych dopuszcza rozwód w razie zdrady małżeńskiej [3]. Niewiele daje przywołanie przykładów cesarzy Lotara II, Henryka IV, królów Francji Filipa I i Filipa II czy króla Anglii, Henryka II, którym Kościół odmówił rozwodu [4]. Sobór florencki, bądź sobór trydencki zdogmatyzował nierozerwalność małżeństwa w Kościele rzymskokatolickim [5]. Jednak Ojcowie Kościoła prawdopodobnie nie wypracowali w tej sprawie jednolitego stanowiska. Św. Bazyli [6] czy synod w Elwirze [7] zabronili rozwodów, jednak synod w Arles [8] czy, w zależności od interpretacji, Kanony św. Hipolita [9] przyzwalają na nie w przypadku cudzołóstwa. Dopuszczali je także anonim, zw. Ambrozjastrem (IV w.) i św. Epifaniusz (ok. 315-403) [10]. Kanon 8 synodu w Neocezarei nakazują duchownemu rozwieść się z cudzołożącą żoną [11]. Kanon 48 synodu in Trullo (691-692), przez prawosławnych nazywanego „Piąto-szóstym Soborem Powszechnym”, przewidywał przeniesienie żony kapłana do klasztoru w razie wyświęcenia go na biskupa, co oznaczało separację bądź rozwód obojga [12]. Atoli zalecano zawieranie jednego małżeństwa przez całe życie [13]. Jednak Kościół w pierwszym tysiącleciu nie potępił jednomyślnie, jednoznacznie i w każdym wypadku rozwodów.

W broszurze pt. Walka o katolickie małżeństwo w Austrii, wydanej przez karyntyjski oddział Partii Chrześcijańsko-Społecznej (Christlichsoziale Partei), prawdopodobnie w 1919 r., straszono czytelników wzrostem liczby porzuconych dzieci, urzędników i wydatków państwa w wyniku legalizacji rozwodów wśród rzymskich katolików, chociaż rodzice pozostający w związku małżeńskim nieraz zaniedbują dzieci, znęcają się nad nimi i porzucają je, przysparzając administracji i społeczeństwu kłopotów [14]. Zgodnie z § 111 ówczesnego austriackiego kodeksu cywilnego małżeństwo między rzymskimi katolikami mogło zostać rozwiązane tylko przez śmierć jednej ze stron, niemniej § 83 dopuszczał powtórne małżeństwo członków Kościoła rzymskiego w wyjątkowych okolicznościach za zgodą rządu krajowego [15]. Rozwody bez względu na wyznanie małżonków zalegalizowano w Austrii w 1938 r. [16]. Przewidywano wzrost ilości samych roz-wodów w Austrii, w razie ich dopuszczenia wśród członków Kościoła rzymskiego, tak jak w Danii i we Francji, chociaż różniły się od Austrii kulturą i strukturą społeczną. Sądzono, że na rozwód będą mogli sobie pozwolić wyłącznie ludzie bogaci, których będzie stać na alimenty [17]. Rzeczywiście, liczba rozwodów wśród jej obywateli wzrosła w l. 1946-2018 z 13 tys. 351 do 16 tys. 304 (chociaż zdarzały się lata, kiedy malała), ale jednocześnie spadała ilość rzymskich katolików w tym kraju [18]. W okresie międzywojennym ponad 90% ludności Austrii (około 6 mln osób) wyznawała rzymski katolicyzm [19]. W 1951 r. 6 mln 170 tys. 84 mieszkańców tego państwa, czyli 88,98%, było rzymskimi katolikami. W 2001 r. jako rzymscy katolicy określało się 5 mln 915 tys. 421, tj. 73,63% ludności Austrii [20]. Bezwzględny zakaz rozwodów wśród rzymskich katolików powodował, iż w razie porzucenia żony przez męża albo męża przez żonę, dzieci pozostawały bez należytej opieki, gdyż stronie opuszczonej nie pozwalano zawrzeć ponownie związku małżeńskiego, chyba że decydowała się żyć w grzesznym konkubinacie.

Papiestwo przewidywało i przewiduje rozmaite wyjątki od zasady nierozerwalności małżeństwa. Nie odnosi się ona do małżeństw zawartych przez osoby innych wyznań czy niewierzące przez kapłanem nierzymskokatolickim lub urzędnikiem państwowym, jeśli jedna ze stron konwertowała na rzymski katolicyzm, zaś druga nie. Nie odnosi się ona do małżeństw niedopełnionych między rzymskimi katolikami i pobłogosławionych przez księdza (matrimonium ratum, sed non consumatum), które rozwiązują publiczne śluby zakonne lub dyspensa papieska [21]. W Katechizmie Kościoła Katolickiego z 1992 r. czytamy: „Jeśli rozwód cywilny pozostaje jedynym możliwym sposobem zabezpieczenia pewnych słusznych praw, opieki nad dziećmi czy obrony majątku, może być tolerowany, nie stanowiąc przewinienia moralnego” [22]. Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. (dalej: KPK) wprowadził powody unieważnienia małżeństwa, których brak w Codex Iuris Canonici z 1917 r. (dalej: CIC), takie jak: brak minimum małżeńskiego poznania, poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich, niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej [23]. Brzmią te generalne klauzule z KPK kuriozalnie, nie tylko ze względu na swą niejasność, ale również obowiązek uczestnictwa narzeczonych w naukach przedmałżeńskich oraz wyróżnienie przez prawodawcę kościelnego jako innego powodu unieważnienia małżeństwa pozbawienia używania rozumu. Wykorzystali je ostatnio p. o. prezesa TVP Jacek Kurski i jego narzeczona, którzy rozwiedli się ze swymi poprzednimi małżonkami, także w rozumieniu prawa kanonicznego, w 2018 r. wzięli ślub cywilny, zaś w 2020 r., po anulowaniu swych poprzednich związków, kościelny. Jeszcze kiedy obowiązywał CIC, w 1938 r., kanclerz austriacki, dr Kurt von Schuschnigg, zawarł małżeństwo kościelne z Verą Fugger-Bubenitz hrabiną von Czernin-Chudenitz, mimo że była ona rozwódką z 4 dzieci, zaś wicekanclerz w jego rządzie, książę Rüdiger Starhemberg, z aktorką Norą Gregor, z którą spłodził w 1934 r. syna, pozostając wtedy w związku sakramentalnym [24]. Watykan anulował w 1937 r. poprzednie małżeństwa hrabiny von Czernin-Chudenitz i księcia Starhemberga z powodu rzekomego wzięcia przez nich ślubu pod przymusem (Schuschnigg był od 1935 r. wdowcem) [25]. Podobnie było w Polsce na długo przed wejściem w życie CIC. „Defensor powiedziawszy swoje quamquam na stronę ważności małżeństwa – wspomina Jędrzej Kitowicz - tyle dalej ku utrzymaniu owego pracował, ile był od której strony sekundowany, a kiedy widział, że się strony uwzięły koniecznie na rozerwanie tego jarzma, to też i on miał się nie natarczywie i nie gorąco. Uważał sobie: co mi po tym pracować darmo na to, aby dwoje ludzi koniecznie byli ze sobą, którzy tak obmierzli jedno drugiemu, że patrzeć na siebie nie mogą; lepiej, że się rozłączą, niż ma być piekło między nimi ustawiczne. Mówiłby kto, że Duch Św. przez niego gada, a to diabeł za kołnierzem; nie chciało mu się przeszkadzać, bo mu nikt nie zapłacił” [26]. Protestancki teolog, dr Ryszard Strycharczuk, słusznie zauważa: „Wystarczy więc tylko umieć rozeznać się w gąszczu przepisów prawa małżeńskiego, by pominąwszy przeszkody tamujące i zrywające małżeństwo, móc je zawrzeć, a później, nawet gdyby było ważnie zawarte i dopełnione, móc je rozwiązać. Istnieje bowiem możliwość uzyskania dyspensy od każdej przeszkody, a wziąwszy rozwód (orzeczenie o nieważności małżeństwa), można powtórnie zawrzeć małżeństwo i otrzymać rozgrzeszenie. Wobec powyższego tylko więc wtedy, gdy przyjmie się jako współczesny obraz rzeczywistości, nieuświadomienie wyznawców Kościoła Rzymskokatolickiego w sprawach dotyczących związku małżeńskiego i rodziny, jako że «Wokół małżeństwa katolickiego, jak pisze J. L. McKenzie, narosło wiele przepisów, które nie sposób przedstawić nawet sumarycznie[»], można zgodzić się z O. B. Häringiem, że «... nierozerwalność małżeństwa stanowi sedno katolickiej nauki o małżeństwie»” [27]. Wypada dodać, że w wypadku przeszkód zrywających do zawarcia małżeństwa, od których Watykan nie dyspensował, a które znał przynajmniej przynajmniej jeden z małżonków, ale o których nie miało pojęcia ich otoczenie, papiestwo pod rządami CIC pozwalało pozostać ze sobą rzekomym małżonką pod warunkiem, iż żyli jak brat z siostrą [28]. Jan Paweł II poszedł dalej. „Pojednanie w sakramencie pokuty — pisał w Familaris consortio — które otworzyłoby drogę do komunii eucharystycznej — może być dostępne jedynie dla tych, którzy żałując, że naruszyli znak Przymierza i wierności Chrystusowi, są szczerze gotowi na taką formę życia, która nie stoi w sprzeczności z nierozerwalnością małżeństwa. Oznacza to konkretnie, że gdy mężczyzna i kobieta, którzy dla ważnych powodów — jak na przykład wychowanie dzieci — nie mogąc uczynić zadość obowiązkowi rozstania się, «postanawiają żyć w pełnej wstrzemięźliwości, czyli powstrzymywać się od aktów, które przysługują jedynie małżonkom»” [29]. W końcu jego następca, Franciszek, na papierze i w praktyce dopuścił rozwodników do komunii, legalizując tym samym rozwody wśród rzymskich katolików w prawie kanonicznym – wbrew dogmatowi soboru trydenckiego [30].

Z wyżej podanych powodów myślę, że rozwód powinien być dopuszczalny przynajmniej w przypadku cudzołóstwa (dla strony niewinnej), tak jak naucza Cerkiew prawosławna. „Cerkiew ubolewa nad takimi przypadkami i błogosławi na ponowny związek kierując się współczuciem i dla uniknięcia większego zła cudzołóstwa” [31]. Z tego powodu ceremonia drugich i kolejnych zaślubin w świątyniach prawosławnych wygląda inaczej, niż pierwsze [32]. Wolę zdejmowanie błogosławieństwa z małżeństwa pod pewnymi warunkami, niż wydawanie za grube pieniądze „lewych” orzeczeń o jego nieważności.

Przypisy

1. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia. Wydanie piąte na nowo opracowane i poprawione, Pallotinum, Poznań 2003, s. 1150.
2. Zob. Novum Testamentum Graece post Eberhard et Erwin Nestle communiter ediderunt, Deutsche Bibelstiftung, Stuttgart 1979.
3. Zob., np.: ks. Tadeusz Kałużny SCJ, Nierozerwalność małżeństwa w optyce chrześcijańskiej, „Sympozjum”, XIV 2010, nr 1(19), s. 61-74, http://dlibra.kul.pl/Content/ 38414/ 43251__Kaluzny--Tadeusz----_0000.pdf [dostęp: 02.08.2020]; Ryszard Strycharczuk, Wybrane zagadnienia relgijno-społeczne, Wydawnictwo „Znaki Czasu” , Warszawa 1986, s. 62, 78. Zamierzam w przyszłości dokładniej zbadać poglądy protestantów na ten temat.
4. Zob. Der Kampf um Die katholische Ehe, Klagenfurt, b. r. w., s. 5. Papież nie zgodził się na rozwiązanie bezdzietnego małżeństwa Lotara II zawartego w 855 r. Teutbergą, ktore probował od 857 r. unieważnić, żeby poślubić Waldradę, z którą miał syna Hugona. Abp Hinkmar z Reims orzekł ważność związku. Zwołany przez bp Rzymu Mikołaja I do Metz synod pod prewodnictwem abpa Kolonii Gunthara i abpa Trewiru Theutgalda zezwolił w 863 r. krolowi na rozwód. Papież anulował jego postanowienia i wyklął obu hierarchow. Zob. Stanisław Tylus, Lotar II, w: Encyklopedia katolicka, op. cit., t. 10, kol. 1400; Encyklopedia PWN, hasło Lothar II, http://encyklopedia.pwn.pl/hasło;Lotar-II;3933852 (dostęp: 24.07.2015). Lotar nie był stroną niewinną, czego wymaga Cerkiew prawosławna przy udzielaniu zgody na rozwód, zaś miejscowi biskupi w jego sprawie nie mogli dojść do zgody. Zob. ks. prot. mgr Konstanty Bondaruk, Nauka o nabożeństwach prawosławnych. Podręcznik do nauki religii. Część druga, Wydanie Prawosławnej Diecezji Białostocko-Gdańskiej, Białystok 1987, s. 135; Kallistos Ware, Kościól prawosławny, tłum. ks. Włodzimierz Misijuk, Bractwo Młodzieży Prawosławnej w Polsce, Białystok 2011, s. 327-328. Pozostałe przypadki odnoszą się już do okresu po Wielkiej Schizmie.
5. Zob. XVII Sobór Powszechny (1438-1445). Dekret dla Ormian (1439), w: Breviarium Fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, Bieda, I. SJ, Głowa, S. SJ (red.), Księgarnia Św. Wojciecha, Poznań 2001, s. 502; XIX Sobór Powszechny, Trydencki. Sesja XXIV (1563), kan. 7, w: ibidem, s. 505.
6. Zob. Bazyli Wielki, Pierwszy list kanoniczny do Amfilocha, biskupa Ikonium, kan. 50 i 51, w: Synodi et collectiones legum, vol. III: Canones Patrum Graecum, układ i oprac. Arkadiusz Baron, Henryk Pietras SJ, WAM, Kraków 2009, s. 50*.
7. Synod w Elwirze, kan. 9, w: Synodi et Collectiones Legum, vol. I: Acta Synodalia, ann. 50-381, układ i oprac. Arkadiusz Baron, Henryk Pietras SJ, Wydawnictwo WAM, Kraków 2006.
8. Zob. Kanony do Sylwestra (początek Synodu w Arles) (tłum. Arkadiusz Baron, Agnieszka Caba), w: Synodi et Collectiones Legum, vol. I: Acta Synodalia, ann. 50-381, op. cit., s. 72*.
9. Zob. Kanony Hipolita (wersja arabska), w: Synodi et collectiones legum, vol. III: Canones Patrum Graecum, op. cit., s. 149*.
10. Zob. R. Amerio, Iota unum. Analiza zmian w Kościele katolickim w XX w., Wydawnictwo Antyk-Marcin Dybowski, Komorów, b. r. w., s. 482. Nie zgadzam się z nim i z H. Rouzelem, że te tylko te dwa źródła patrystyczne, zresztą niepewnego autorstwa, przemawiają za rozerwalnością małżeństwa.
11. Zob. A. Znosko, op. cit., s. 134-135. W takim wypadku, w przeciwieństwie do świeckich, nie wolno mu zawrzeć kolejnego związku małżeńskiego, zgodnie z 1 Tm 3,2.12. Niedawne orzeczenie synodu Patriarchatu Konstantynopolitańskiego, dopuszczające powtórne małżenstwo jego duchownych jest tedy niebiblijne i nieprawidłowe. Zob. Ecumenical Patriarchate to Allow Second Marriage for Priests, http://www.pravmir.com/ecumenical-patriarchate-to-allow-second-marriage-for-priests/ [dostęp: 02.08.2020]; Archpriest Vladislav Tsypin, Vladislav Petrushko, Archpriest Nikolay Danilevich, Priests of the Ecumenical Patriarchate Allowed a Second Marriage: What Does It Mean?, http://www.pravmir.com/priests-of-the-ecumenical-patriarchate-allowed-a-second-marriage-what-does-it-mean/ [dostęp: 02.08.2020].
12. Zob. Kanony piąto-szóstego Soboru Powszechnego (Trullański, 691-692 r.), kan. 48, w: ks. dr A. Znosko, op. cit., s. 88-89.
13. Zob. Elżbieta Wiater, Owdowiali czy rozwiedzeni? Rozważania na marginesie wystąpienia kard. Kaspera, dostępne w Internecie na: http://christianitas.org/news/owdowiali-czy-rozwiedzeni-rozwazania-na-marginesie-wystapienia-kard-kaspera/ [dostęp: 17.04.2015].
14. Zob. Der Kampf um die katholische Ehe in Österreich, Verlag der Christsozialen Partei-leitung, Klagenfurt, b .r. w.
15. Zob. E. J. Görlich, F. Romanik, op. cit., s. 521; R. Leeb, M. Liebmann, G. Scheibelreiter, P. G. Tropper, op. cit., s. 402-406; Stefan Schima, Überschatz von Freund und Feind? Das österreicische Konkordat 1933/34, w: Österreich 1933-1938. Interdisziplinäre Annärungen an das Dollfuß-/Schuschnigg-Regime, Ilse Reiter-Zatloukal, Christiane Rothländer, Pia Schölnberger (Hg.), Böhlau Verlag, Wien-Köln-Weimar 2012, s. 48-49.
16. Zob. Standard-Dokumentation. Metainformationen (Definitionen, Erläuterungen, Methoden, Qualität) zur Statistik der Ehescheidungen, http://www.statistik.at/web_de/ statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/ehescheidungen/index.html [dostęp: 01.08.2020].
17. Zob. Der Kampf um die katholische Ehe in Österreich, op. cit.
18. Zob. Ehescheidungen, Scheidungsrate und Gesamtscheidungsrate seit 1946, http://www. statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/ehescheidungen/022913.html [dostęp: 01.08.2020].
19. Zob. Der Grosse Brockahaus. Handuch des Wissens in zwanzig Bänden. Fünfzehnte, völlig neubearbeitete Auflage von Brockhaus' Konverstions-Lexikon, F. A. Brrockhaus, Leipzig 1928-1938, t. 13, s. 802.
20. Zob. Bevölkerung nach dem Religionsbekenntnis und Bundesländern 1951 bis 2001, http://www.statistik.at/web_de/statistiken/menschen_und_gesellschaft/bevoelkerung/volkszaehlungen_registerzaehlungen_abgestimmte_erwerbsstatistik/bevoelkerung_nach_demographischen_merkmalen/022885.html [dostęp: 01.08.2020].
21. Zob. Albert M. Königer, Katholisches Kirchenrecht, Herder & Co. G. m. b. H. Verlagsbuchhandlung, Freiburg im Breisgau 1926, s. 327-328; Mateusz Łątkowski, Rozwiązanie małżeństwa niedopełnionego, https://www.infor.pl/prawo/rozwody/rozwod-koscielny/282424,Rozwiazanie-malzenstwa-niedopelnionego.html [dostęp: 01.08.2020].
22. Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallotinum, Poznań 1994, pkt 2383.
23. Zob. A. M. Königer, op. cit., s. 306-313; Rafał Kornat, Jakie mogą być przyczyny stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele?, https://www.infor.pl/prawo/rozwody/ rozwod-koscielny/95080,Jakie-moga-byc-przyczyny-stwierdzenia-niewaznosci-malzenstwa-w-Kosciele.html [dostęp: 01.08.2020].
24. Zob., np.: Jacek Kurski unieważnił małżeństwo. Tomasz Terlikowski komentuje, https://kultura.onet.pl/wiadomosci/jacek-kurski-uniewaznil-malzenstwo-i-wzial-drugi-slub-tomasz-terlikowski-komentuje/4tds8cr [dostęp: 02.08.2020].
25. Zob. Franz Xaver Rohrhofer, Fronten und Brüche. Ständestaat und katholische Kirche 1933-1938, Wagner Verlag, Linz 2007, s. 199-202.
26. Jędrzej Kitowicz, Opis obyczajów za panowania Augusta III. Tom I, Ossolineum, De Agostini Sp. z o. o., Wrocław-Warszawa 2003, s. 286-287.
27. Ryszard Strycharczuk, op. cit., s. 82.
28. Zob. A. M. Königer, op. cit., s. 331.
29. ADHORTACJA APOSTOLSKA OJCA ŚWIĘTEGO JANA PAWŁA II O ZADANIACH RODZINY CHRZEŚCIJAŃSKIEJ W ŚWIECIE WSPÓŁCZESNYM FAMILIARIS CONSORTIODO BISKUPÓW KAPŁANÓW I WIERNYCH CAŁEGO KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO, s. 42, http://www.vatican.va/content/john-paul-ii/pl/apost_exhortations/ documents/hf_jp-ii_exh_19811122_familiaris-consortio.html [dostęp: 01.08.2020].
30. Zob. Francisci PP., Epistula apostolica. Ad Excellentissimum Dominum Sergium Alfredum Fenoy, delegatum Regionis Pastoralis Bonaërensis, necnon adiunctum documentum (de praecipuis rationibus usui capitis VIII Adhortationis post-synodalis “Amoris Laetitia”), „Acta Apostolicae Sedis”, an. et vol. CVIII, N. 10, 7 octobris 2016, s. 1071-1074; idem, Posynodalna adhortacja apostolska „Amoris Laetitia”, rozdział VIII, https://opoka. org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/adhortacje/amoris_laetitia_19032016.html (dostęp: 20.11.2017); Robert Pilch, Legalistyczna neutralizacja nauki o czynach wewnętrznie złych i absolutnych zakazach moralnych w adhortacji Amoris laetitia, „Teologia i Moralność”, vol. 13(2018), nr 1(23), s. 89-123, https://pressto.amu.edu.pl/index.php/tim/issue/view/1115 [dostęp: 02.08.2020]; Jeanne Smits, Pro-abortion Argentina president receives Holy Communion along with mistress at Vatican, https://www.lifesitenews.com/blogs/pro-abortion-argentina-president-receives-holy-communion-along-with-mistress-at-vatican [dostęp: 02.08.2020].
31. K. Bondaruk, op. cit., s. 135.
32. Zob. Konrad Sawicki, Ponowne małżeństwo w prawosławiu, https://deon.pl/kosciol/ komentarze/ponowne-malzenstwa-w-prawoslawiu,215592 [dostęp: 02.08.2020].